Ferhat-pašina (Ferhad-pašina) džamija poznata u narodu pod imenom Ferhadija, jedan je od najznačajnijih objekata sakralne arhitekture osmanskog perioda u Bosni i Hercegovini. Od trenutka kada je u svom kamenom obličju 1579. godine uspravljena rukama vještih majstora na lijevoj obali Vrbasa, ona je postala temljem islamskog bića Bosanske krajine, kao svojevrsna emanacija vjerske i nacionalne prisutnosti Bošnjaka-muslimana i njihove političke moći.
Njen arhitekta je nepoznat, ali je poznato da je bio učenik čuvenog otomanskog arhitekte Mimara Sinana. Izgradnju džamije je finansirao Ferhat-paša Sokolović, bosanski sandžak beg. U kompleksu Ferhadije su se također nalazila i tri turbeta: Ferhat-paše, njegove unuke Safikadune i njegovih bajraktara, željezna i kamena ograda sa česmom na ćošku, šadrvan i staro mezarje u bašti. Kasnije je kompleks dopunjen sa sahat-kulom izgrađenom nedaleko od Ferhadije.
Graditeljsku osobenost Ferhadiji daje činjenica da je po mnogo čemu drugačija od ostalih džamija. Već se samim tlocrtnim rješenjem izdvaja iz standardnog tipa bosanskih kupolastih džamija, i uz Gazi Husrevegovu džamiju u Sarajevu čini jedini primjer te vrste na našim prostorima. Od drugih naših džamija odvaja je i neobično visok tambur, a ta razlika opaža se i izvana još na prvi pogled.
Džamija je djelomično uništena ekplozivom detoniranim 7. maja 1993. godine, kao dio sprovođenja politike etničkog čišćenja Bošnjaka. Nakon tog prvog rušenja, vlasti Republike Srpske su organizovale potpuno rušenje i čišćenje terena na kojem se nalazio cjelokupni kompleks džamije. Ostaci ruševina su odvezeni na gradsku deponiju. Nedugo nakon rušenja Ferhadije, srušena je i obližnja sahat-kula.
Svakog 7. maja od završetka posljednje agresije na Bosnu i Hercegovinu, Islamska zajednica i Bošnjaci obilježavaju Dan džamija. Tog dana simbolički se obilježava stradanje i rušenje još oko 1.000 bosansko-hercegovačkih džamija, zločinački ubijanih i uništavanih tokom posljednje agresije na BiH.
Obnovljena džamija Ferhadija konačno je svečano otvorena 7. maja prošle godine i danas ponovo predstavlja mjesto okupljanja vjernika iz Banje Luke i cijele BiH, ali i mnogobrojnih turista iz cijelog svijeta koji dolaze vidjeti ovaj biser islamske arhitekture.
S.P.
